Op dinsdag 18 april vond de derde editie van het programma ‘Vergezichten’ plaats in de Rode Hoed. Wethouder Marjolein Moorman nam ons mee op een visionaire reis naar een toekomst waarin gelijke kansen voor iedereen centraal staan. De avond werd gepresenteerd door Andrew Makkinga.
Nederland is een meritocratie
De derde editie van Vergezichten begon met Moorman die het publiek in twee groepen verdeelde: de ene helft werd geconfronteerd met de vele hedendaagse uitdagingen, terwijl de andere helft zich richtte op het beoefenen van ’toekomstdenken’. “Is de opwarming van de aarde binnen de perken gebleven? Is de natuur voldoende beschermd? Hebben we de toenemende ongelijkheid goed kunnen tegengaan? Hebben we kunnen voorkomen dat polarisatie heeft geleid tot toenemend conflict?” Vraagt Moorman aan de toekomstgroep. Voordat we deze vragen kunnen beantwoorden, benadrukte Moorman, is het essentieel om helder te begrijpen waar we nu staan en hoe we hier zijn beland. Op het scherm achter haar verscheen een formule: “Merit = IQ + effort”. De formule van de meritocratie: macht voor degene met verdienste, bedacht door Michael Young voor zijn satirische boek ‘De opkomst van de meritocratie’. Young schreef dit boek als een protest tegen het tripartite schoolsysteem dat destijds in Groot-Brittannië werd geïntroduceerd en waarbij kinderen in drie verschillende categorieën werden ingedeeld. In zijn dystopische visie schetste Young een beeld van een gepolariseerd Groot-Brittannië met ongelijke kansen en inkomens. Wat opvalt, aldus Moorman, is dat het onderwijssysteem waar Young zo tegen was, veel gelijkenissen kent met het onderwijssysteem van Nederland. Ook hier worden kinderen op jonge leeftijd in hokjes geplaatst, variërend van praktijkonderwijs tot gymnasium. Hoewel wordt gesuggereerd dat er gemakkelijk tussen deze hokjes kan worden gewisseld, bepalen deze vakjes in werkelijkheid de koers van iemands verdere leven.
Kansenongelijkheid
Velen kennen Marjolein Moorman door ‘Klassen’, een documentaireserie over kansenongelijkheid in het onderwijs. In deze documentaireserie wordt door middel van echte situaties die kinderen meemaken een duidelijk beeld geschetst van deze ongelijkheid. De boodschap van de serie is dat de thuissituatie en de financiële positie een aanzienlijke invloed hebben op de prestaties van een kind op school. Wanneer er in een gezin aandacht is voor studie en er voldoende financiële middelen en basisbehoeften zoals voedsel zijn, presteert een kind beter omdat er tijd en moeite wordt geïnvesteerd in zijn of haar ontwikkeling. Een voorbeeld dat Moorman tijdens haar lezing geeft, dat de kansenongelijkheid duidelijk laat zien, is de bijlesindustrie. Moorman bepleit dat bijles tegenwoordig meer wordt ingezet als een middel om vooruitgang te bevorderen, in plaats van een achterstand inhalen. Daarnaast heeft ook niet iedereen altijd toegang tot bijles. Ze citeert Louise Elffers, afkomstig uit haar boek ‘De bijlesgeneratie’: “De nieuwe elite investeert liever in bijles dan in diamanten.” Waarom? Omdat we leven in een diploma gedreven samenleving, waarin geldt: hoe hoger je diploma, des te groter de kansen op werk, een goed inkomen, macht, enzovoort. Moorman vat dit tijdens haar lezing mooi samen: “De meritocratische nadruk op verdienste als individuele, cognitieve prestatie heeft van ons onderwijs een wedstrijd gemaakt – een oneerlijke wedstrijd, die leidt tot oneerlijke uitkomsten. Tot een onterecht gevoel van zelfgenoegzaamheid aan de ene kant en een onterecht gevoel van vernedering aan de andere kant.”.
Toekomstdenken
De meritocratie doet mensen geloven dat een universitair diploma het hoogst haalbare is en de meest waardevolle bijdrage aan de samenleving, omdat je immers meer geld verdient dan praktisch geschoolde individuen. Maar als alle praktisch geschoolde mensen hun werk neerleggen, komt de wereld tot stilstand. Waarom worden zij dan als minderwaardig beschouwd? In het boek ‘De tirannie van verdienste’ legt Michael Sandel uit dat deze meritocratische manier van denken gevaarlijk is omdat het leidt tot verlies van solidariteit en vergroting van de kloof. Praktisch opgeleiden voelen zich steeds minder gehoord en hebben ook minder vertrouwen in de politiek (Atlas van afgehaakt Nederland, Jesse de Voogd/Rene Cuperus). Als we niets doen aan de meritocratie, zal dit onderlinge wantrouwen alleen maar toenemen.
Laten we teruggaan naar het begin van de avond, toen Marjolein Moorman de groep in tweeën verdeelde. Het denken over de toekomst is van enorm belang, omdat toekomstgericht denken onze samenleving kan redden. Toekomstdenkers maken radicale keuzes, keuzes die streven naar een beter leven voor henzelf en hun nakomelingen. Dit is een benadering die succesvol is gebleken in Japan (Future Design) en recentelijk is geïntroduceerd in de vorm van ‘kathedraaldenken’ door Roman Krznaric in zijn boek ‘De Goede Voorouder’. Tijdens haar lezing, neemt Marjolein Moorman dit principe mee als haar vergezicht van een ideale samenleving. “Als we in 2050 willen leven in een eerlijke, rechtvaardige samenleving, moeten we van het individuele belang naar het collectieve belang, van de nadruk op individueel succes, naar gezamenlijk succes, van een kansrijk leven voor sommigen, naar een kansrijk leven voor iedereen.” Zo begint Moormans afsluitende betoog, waarin ze pleit voor radicale veranderingen in het onderwijs. “Laten we kinderen meer tijd geven om hun talent te ontwikkelen, investeren in goede leraren en kwalitatief goed onderwijs, laten we het onderwijs, inclusief alle leermiddelen gratis maken, voor een leven lang, zodat iedereen zich kan blijven ontwikkelen, ook op latere leeftijd. En laten we stoppen met de termen hoog- en laagopgeleid, maar waardering hebben voor alle opleidingen die bijdragen aan een betere samenleving.”
Kijk hier de lezing terug:
Auteur: Kyra Slangen