Bucketlist filosofie: Aboe Nasr al-Farabi

Islamitische filosofen werden lange tijd vooral gezien als interpretators van de klassieke Griekse filosofie. Maar De deugdzame stad van Aboe Nasr al-Farabi maakt voorgoed een einde aan diens status als ‘tweede stem’. In dit werk verkondigt Al Farabi dat we het hoogste geluk al tijdens het leven kunnen bereiken — en dus niet pas na de dood. Ook stelt hij dat we correcte kennis van de wereld en haar schepper kunnen bereiken op de kracht van de rede alleen; religieuze openbaring is daarbij dus niet strikt nodig. Waarom waren al-Farabi’s inzichten uitzonderlijk voor zijn tijd? En wat is het belang van het toegankelijk maken van dit soort teksten in de eenentwintigste eeuw? We hebben het erover tijdens deze editie van Bucketlist Filosofie.

In de serie Bucketlist Filosofie staan klassiekers uit de filosofie centraal. Deze avond bespreken we het gedachtegoed van Aboe Nasr al-Farabi over filosofie ten opzichte van religie binnen de Islamitische filosofie. We zoomen in op zijn belangrijkste werk De deugdzame stad, waarin hij schrijft over de manier hoe mensen op kracht van rede, en niet godsdienstige openbaring, geluk kunnen nastreven. Een deugdzame stad is een stad waarin mensen geluk vinden. In het beste geval is dat geluk gebaseerd op onder andere kosmologie en natuurfilosofie, schrijfkunst, medische wetenschap en politiek. Waarom? Omdat alleen mensen met kennis van de wereld juist kunnen handelen.

De deugdzame stad werk introduceert ideeën over de relatie tussen religie en filosofie die niet voorkomen in teksten van de oude Grieken én die nogal opmerkelijk waren voor de tijd waarin Al-Farabi leefde: het Islamitische Bagdad van de tiende eeuw. Al-Farabi borduurt voort op het werk van Plato en Aristoteles, maar plaatst het in een nieuwe tijd. Met zijn verrassende ideeën over de rol van religie in staat en samenleving ondermijnt Al Farabi’s werk veel vooroordelen over de islam. Het toont niet alleen de rijkdom van de islamitische filosofische traditie, maar ook haar opmerkelijke tolerantie ten opzichte van vrijdenkers.

Filosoof en verantwoordelijk voor de eerste Nederlandse vertaling van De deugdzame stad (Boom Filosofie), Michiel Leezenberg, vertelt over Al-Farabi en de plaats die zijn werk inneemt in de filosofische canon. Onder leiding van moderator Daan Roovers praten we vervolgens met hem, Lotfi El Hamidi en Anne Dijk over islamitische filosofie, de rol van vrijdenkers en het belang van het toegankelijk maken van dit soort teksten in de 21e eeuw.

Aboe Nasr al Farabi (870 950) is naast Avicenna en Averroës een van de grote filosofen uit de islamitische traditie. Hij maakte de Griekse filosofie toegankelijk voor Arabische lezers, en wordt daarom ook wel ‘de tweede leraar’ genoemd, naast de eerste leraar, Aristoteles. De deugdzame stad heeft veel invloed gehad op latere islamitische denkers, maar ook op Joodse filosofen als Maimonides – en daarmee indirect op Spinoza.

SPREKERS

Voormalig ‘denker des vaderlands’ Daan Roovers is docent (Universiteit van Amsterdam), programmamaker (Rode Hoed, omroep Human), trainer (Denkacademie) en schrijver. Tot september 2015 was ze hoofdredacteur van Filosofie Magazine en wijdde ze zich aan het toegankelijk maken van filosofische inzichten voor een breed publiek Ze ontwikkelde een aantal vakken, zoals Publieksfilosofie, Filosofisch Practicum en Public Philosophy, die ze doceert aan de Universtiteit van Amsterdam en aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast doet ze academisch onderzoek naar de ontwikkeling van het begrip publieke opinie.

Lotfi El Hamidi is historicus en journalist. Na zijn Martin van Amerongen-fellowship bij De Groene Amsterdammer is hij sinds 2017 werkzaam bij NRC Handelsblad. Tussen 2018 en 2020 was hij columnist, nu is hij plaatsvervangend chef bij de opinieredactie. In 2022 verscheen van zijn hand Generatie 9/11: Migratie, diaspora en identiteit bij Uitgeverij Pluim.

Michiel Leezenberg is expert op het gebied van de islamitische filosofie. Hij is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Wijsbegeerte van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. In 2001 verscheen van zijn hand Islamitische filosofie – een geschiedenis, dat bekroond werd met de Socrates wisselbeker. Michiel verantwoordelijk voor de eerste Nederlandse vertaling van Al-Farabi’s De deugdzame stad (Boom Filosofie, 2022).

Anne Dijk is islamitische theoloog en religiewetenschapper. Ze is oprichter en voorzitter van Fahm Instituut; het onafhankelijke kennisinstituut over de islam. Haar specialisaties zijn spiritualiteit, gender en autoriteitsstructuren. Dijk is consultant en onderzoeker op het gebied van de islam (Fikr Consultancy), geeft les, publiceert, is eeuwige student en public speaker.