Bucketlist filosofie: Simone Weil

Ze was een van de eerste vrouwen die werden toegelaten tot de prestigieuze Parijse École Normale Supérieure, gaf filosofiecolleges aan verschillende lycea in de buurt van Parijs, nam een sabbatical om aan de lopende band in fabrieken te werken, schreef diep religieuze brieven en dagboeken over God en de ziel, ontwikkelde een filosofie van de aandacht, schreef een manifest over de plichten van de mens, publiceerde marxistisch getinte artikelen over onderdrukking en verzette zich tegen het kolonialisme van het Frankrijk van haar tijd. Simone Weil was niet alleen filosoof, maar ook politiek activist en mystiek denker. Hoe combineerde Weil haar sociaal activisme met haar mystieke inzichten? We hebben het erover tijdens deze editie van Bucketlist Filosofie.

In de serie Bucketlist Filosofie staan klassiekers uit de filosofie centraal. Deze avond bespreken we het gedachtegoed van Simone Weil. Haar filosofische ideeën beslaan een breed gebied: van sociale en politieke filosofie, ethiek en kentheorie tot metafysica. Tijdens haar korte leven – ze werd 34 jaar – publiceerde ze slechts enkele artikelen, en dat in obscure links-radicale tijdschriften. Postuum verscheen haar verzameld werk in zestien delen. Dit werk bestond niet alleen uit filosofische studies, maar ook uit aantekeningen, aforismen, dagboeken, brieven, essays en pamfletten. We zoomen in op Weils magnum opus, L’enracinement (lett. ‘De verworteling’), waarin zij schrijft over de relatie tussen individuen, hun gemeenschappen en het goede.

In De Verworteling reflecteert Weil op het belang van religieuze en politieke sociale structuren in het leven van het individu. Daarmee introduceert het werk ideeën over menselijkheid: volgens Weil een aangeboren gevoel voor het goede en liefde. Omdat het gaat om een aangeboren gevoeligheid, betekent dit ook dat mensen daarin vanaf hun geboorte tot aan hun dood gelijk zijn. De mens heeft een diepe behoefte om de samenleving betekenis te geven door samen te leven met anderen. Maar de verplichtingen die we hebben tegenover anderen staan soms in contrast met de verplichtingen die we hebben naar onze gemeenschap en hierdoor zijn we zelfingenomen en ontworteld geraakt. Hoe vinden we de weg terug naar verworteling in de eenentwintigste eeuw?

Onder leiding van moderator Daan Roovers gaan we met gasten Mariëtte Willemsen en Joke Hermsen in gesprek over de hedendaagse relevantie van Simone Weils werk en gedachtegoed. Daarna sluiten ook vertaler Jan Mulock Houwer en politiek activist Nilab Ahmadi aan. Hoe zou onze samenleving eruit zien als het goede centraal zou staan? En hoe bepalen we wat het goede is in een tijd van oorlog, meerdere crises en een veelheid aan overtuigingen?

Simone Weil (1909-1943) was een Frans-Joodse filosofe en politiek activiste. Ze was als socialiste onder andere betrokken bij de tijdschriften La Critique Sociale en La Révolution Sociale. In 1935 werkte ze gedurende acht maanden in fabrieken om bekend te worden met het lot van de arbeidersklasse en later nam ze deel aan de Spaanse Burgeroorlog.
In 1940 vluchtte Weil uit Parijs voor de Tweede Wereldoorlog, om zich in december 1942 in London te vestigen. Daar werkte ze voor het Franse verzet tot ze in 1943 overleed aan Tuberculose. Haar bekendste werk is het omvangrijke – en door Albert Camus zeer bewonderde – manuscript  L’enracinement (lett. ‘De verworteling’).

Voormalig ‘denker des vaderlands’ Daan Roovers is docent (Universiteit van Amsterdam), programmamaker (Rode Hoed, omroep Human), trainer (Denkacademie) en schrijver. Tot september 2015 was ze hoofdredacteur van Filosofie Magazine en wijdde ze zich aan het toegankelijk maken van filosofische inzichten voor een breed publiek Ze ontwikkelde een aantal vakken, zoals Publieksfilosofie, Filosofisch Practicum en Public Philosophy, die ze doceert aan de Universtiteit van Amsterdam en aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast doet ze academisch onderzoek naar de ontwikkeling van het begrip publieke opinie.

Mariëtte Willemsen is docent filosofie aan het Amsterdam University College en docentopleider bij de Universiteit van Amsterdam. Ze geeft colleges geschiedenis van de filosofie, ethiek en comparatieve filosofie. In haar publicaties richt ze zich op het werk van Simone Weil en Iris Murdoch.

Schrijfster en filosofe Joke J. Hermsen publiceerde vanaf haar schrijfdebuut met roman Het dameoffer in 1998 verschillende succesvolle romans en filosofische essays. Boeken als ‘Stil de tijd’ (2009), ‘De Liefde dus’ (2007), ‘Kairos’ (2014), Blindgangers (2016) en Melancholie van de onrust (2017) werden voor belangrijke literaire en filosofische prijzen genomineerd en bekroond met onder meer de Jan Hanlo Essayprijs en de Hadewijghprijs. Recent schreef Hermsen het nawoord bij Verworteling: wat we de mens verplicht zijn van Simone Weil (2022, Uitgeverij IJzer). In het najaar verschijnt haar nieuwe boek ‘Onder een andere hemel’, een memoir over heimwee en verteverlangen.

Jan Mulock Houwer heeft vanaf zijn vijftigste jaar zich in toenemende mate geïnteresseerd in vraagstukken van filosofische en spirituele aard. Dit leidde uiteindelijk tot een lange studie over het gedachtegoed van Simone Weil, die uitmondde in drie vertalingen van en één publicatie over de Frans-Joods filosofe. Met deze publicaties brengt Mulock Houwer de relevantie van haar gedachtegoed onder de aandacht van jongere generaties vandaag.

Nilab Ahmadi is een Afghaanse activist die zich richt op het anti-imperialisme en strijdt voor een rechtvaardige wereld voor iedereen. Ze komt in het bijzonder op voor mensen op de vlucht, vanwege haar eigen ervaringen als vluchteling. Ze is ook actief als Raadslid voor BIJ1 in Amsterdam.