Bucketlist filosofie: Sophie Oluwole

LIVESTREAM VANAF 20:50 UUR:

Afrikaanse filosofie, bestaat dat eigenlijk? Als je het Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole zou vragen, zou het stellige antwoord luiden: “Kun je de Griekse, Britse, Duitse en Franse filosofen die ik moest bestuderen, tot één verklaren? Nigeria alleen heeft 256 talen, ik spreek er maar één: Yoruba. Hoe kunnen we dan over Afrikaanse filosofie spreken?”
De in 2018 overleden Oluwole was de eerste Nigeriaanse vrouwelijke hoogleraar in de filosofie. Als koloniaal denker en feministische filosoof, hield ze zich bezig met de vertegenwoordiging van vrouwen in de filosofie en de onevenredige aandacht voor Afrikaanse denkers in het onderwijs. Wat kunnen we leren van verschillende Afrikaanse filosofieën? Welke plek nemen orale tradities in bij het overleveren van denkwijzen? En hoe komen feminisme, antikolonialisme en complementair dualisme elkaar tegen in Oluwole’s denken? We hebben het erover in deze editie van Bucketlist Filosofie.

Nadat ze haar doctoraat behaalde in Westerse filosofie, verdiepte professor Sophie Oluwole zich in de Yorùbá-overlevering, een orale traditie die deels wél op schrift gesteld is en die voortkomt uit een etnische groep in Nigeria. In haar belangrijkste werk zet ze de Nigeriaanse Yorùbá god Ọ̀rúnmìlà tegenover de Griekse filosoof Socrates. Twee grondleggers van de klassieke filosofie, die beiden zelf geen woord op papier hebben geschreven, maar wier werk opvallende inhoudelijke overeenkomsten en interessante verschillen vertoont. Één verschil is dat Ọ̀rúnmìlà de realiteit en goed en kwaad als complementair beschouwt. Daarmee legt hij de basis voor een thema dat ook Oluwole veelvoudig bespreekt: complementair dualisme.

In Socrates en Ọ̀rúnmìlà zet Oluwole uiteen dat anders dan het oppositionele Westerse denken (man-vrouw, goed-kwaad, ik-jij), ‘Afrikaanse’ filosofie uitgaat van complementair dualisme, waar verschil juist als een belangrijke aanvulling wordt gezien. De westerse focus op het individu heeft de wereld uit balans gebracht volgens Oluwole. De gerichtheid op het ‘ik’ leidt ertoe dat je de ander minder belangrijk vindt en daardoor makkelijk als minderwaardig kunt beschouwen. In Afrikaans denken is de eigen persoon niet te scheiden van andere mensen. “De hand van een kind kan niet hoog reiken, maar de hand van een oude man past niet door de hals van een kalebas.” Beide handen samen kunnen elkaar helpen en versterken.

Aan de hand van Socrates en Ọ̀rúnmìlà beschrijft Oluwole hoe de Afrikaanse en westerse filosofie allebei een andere weg zijn ingeslagen en toont ze ondertussen aan dat de menselijke behoefte aan filosofie universeel is.

Sophie Oluwole (1935-2018) is een filosoof van Nigeriaanse origine. In 1984 behaalde ze, als eerste in Sub-Sahara Afrika, een doctoraat in de wijsbegeerte. Sindsdien publiceerde ze een groot aantal boeken over het onderwerp dat haar steeds nauwer aan het hart is komen te liggen: de verborgen en vaak miskende rijkdom van klassieke Afrikaanse denkwijzen. Thema’s die vaak terugkeren in haar werk zijn de menselijke behoefte aan filosofie, de vertegenwoordiging van vrouwen in denk tradities en het verbreden en dekoloniseren van de filosofische canon.

Onder leiding van moderator Daan Roovers gaan we met onder andere filosoof en politicoloog Grâce Ndjako, filosoof Renate Schepen en filmmaker Juul van der Laan in gesprek over orale overdraging, de plek van vrouwen binnen de filosofie en meer. Wat kan de traditie van complementair dualisme ons leren? Hoe kunnen we Oluwole plaatsen in de Afrikaanse denktraditie – en is die er überhaupt? En wat kan Oluwole’s denken ons bieden in een wereld vol grote tegenstellingen?

MODERATOR

Voormalig ‘denker des vaderlands’ Daan Roovers is docent publieksfilosofie (Universiteit van Amsterdam, Erasmus Universiteit), programmamaker (Rode Hoed, omroep Human), en schrijver van o.a. Wij zijn de politiek (2019), Mensen maken (2017) en Een kleine geschiedenis van de filosofie. Ze is lid van de denktank Nederland in 2040. Sinds 2023 is ze lid van de Eerste Kamer namens Groenlinks-PvdA. Daarnaast doet ze academisch onderzoek naar de ontwikkeling van het begrip publieke opinie.

SPREKERS

Grâce Ndjako studeerde Filosofie en Politicologie in Amsterdam en Parijs. Tijdens haar studie heeft zij zich vooral bezig gehouden met postkoloniale kwesties. Ze is momenteel onderwijsassistent niet-Westerse filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze schrijft onder andere voor Dipsaus Exclusives en de Nederlandse Boekengids. Onlangs verscheen haar bijdrage in AfroLit: Moderne literatuur uit de Afrikaanse Diaspora samengesteld door Dalilla Hermans & Ebissé Rouw, een publicatie van Dipsaus Podcast en Uitgeverij Pluim.

Renate Schepen is intercultureel filosoof. Ze geeft advies, lezingen en schreef meerdere boeken. In 2022 verscheen Kimmerle’s Intercultural Philosophy and Beyond. The ongoing Quest for Epistemic Justice bij Routledge. Ze onderzoekt daarin hoe we recht kunnen doen aan verschillende bronnen van kennis. Renate promoveerde aan de Universiteit van Wenen en studeerde daarvoor in Amsterdam, Accra en Montevideo. Bij uitgeverij Ten Have gaf ze de Nederlandse versie van het boek van Sophie Oluwole uit Socrates en Orunmila. Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren (2017).

Juul van der Laan maakt onafhankelijk films en voelt zich thuis binnen de overlappende domeinen van de wetenschap, filosofie en kunst op interculturele schaal. Ze heeft een achtergrond in de scheikunde, studeerde film in Londen en begon ooit als researcher voor wetenschapstelevisie (VPRO). Met een onderzoekende en open blik brengt ze belangrijke, maar vaak minder bekende, verhalen, geschiedenissen en gedachten aan het licht.

Samen maakten Renate Schepen en Juul van der Laan een voorstelling over Sophie Oluwole op basis van hun beider ontmoetingen met de filosoof.