Het grootste oorlogsarchief van Nederland wordt in 2025 digitaal doorzoekbaar. Hierdoor wordt het mogelijk om met één druk op de knop naar het ‘foute’ oorlogsverleden van je opa, je buurvrouw of die ene vervelende collega te zoeken. De digitalisering van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) met daarin dossiers over NSB’ers en andere collaborateurs brengt verschillende ethische dilemma’s met zich mee. Welke gevolgen heeft de voor iedereen toegankelijke kennis over ‘foute’ Nederlanders? Verandert dit de manier waarop we in Nederland omgaan met de Tweede Wereldoorlog?
Na de Tweede Wereldoorlog werden ruim 300.000 Nederlanders onderzocht. Ze werden verdacht van samenwerking met de Duitse bezetter, verraad, NSB-lidmaatschap of indiensttreding bij het Duitse leger. Naast deze daderdossiers zijn in het archief ook veel namen te vinden van slachtoffers en getuigen. De kans is groot dat ook jij bekende namen tegenkomt in het archief. Voor nabestaanden is het mogelijk om in detail te lezen wat hun voorouders voor misdaden hebben begaan of waarvan ze verdacht werden, maar ook voor familie van slachtoffers bevat het archief confronterend materiaal over hoe familieleden en bekenden zijn verraden en vermoord.
Zijn zij bang voor scheve blikken en (online) haat? Hoe gaan we om met privédocumenten in het archief die niets met het onderwerp te maken hebben? Wat weegt in zo’n geval zwaarder, het recht om te weten of het recht om te vergeten?
Na de oorlog houden we in Nederland lange tijd het beeld in stand dat ‘ons’ oorlogsverleden enkel bestaat uit verzetshelden. Dit beeld is langzaam aan het verschuiven en zal definitief veranderen met de afronding van het digitaliseringsproject. Nederland moet op zoek naar een nieuwe herinneringscultuur. Hoog tijd dus voor een gesprek over ‘ons’ oorlogsverleden.
Meer weten?
Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) | Nationaal Archief
Puck Huitsing is programmadirecteur bij Netwerk Oorlogsbronnen. Deze organisatie is initiatiefnemer en partner binnen het overkoepelde project Oorlog voor de Rechter. Onder deze projectnaam wordt het CABR gedigitaliseerd. Puck Huitsing was eerder directeur collecties en diensten bij het NIOD.
Jeroen Saris is voorzitter van de Werkgroep Herkenning, dat is een vrijwilligersorganisatie die hulp geeft aan kinderen, kleinkinderen en familieleden van personen die in de jaren 1940-1945 aan de zijde van de bezetter stonden, dan wel de bezetter waren. Naast hulpverlening biedt de Werkgroep ook documentatie aan in de vorm van boeken, beeld & geluid, bulletins en een verhalenarchief.
Natascha van Weezel studeerde in 2012 af als scenariste aan de Nederlandse Film en Televisie Academie en regisseerde in 2014 de documentaire Elke dag 4 mei. Een jaar later publiceerde ze over datzelfde onderwerp De derde generatie, Kleinkinderen van de Holocaust. Daarna volgden de boeken Thuis bij de vijand, moslims en joden in Nederland, Nooit meer Fanta, het jaar dat mijn vader overleed en De Houdgreep, de haatliefde verhouding tussen de media en populistisch rechts. Van Weezel maakte tevens de 4-delige documentaireserie ‘Natascha’s Beloofde Land’ en de film ‘Broertje.’ Momenteel is ze vaste columnist bij Het Parool.
Marieke van der Winden werkt als zelfstandig documentairemaker, scenarist en filmdocent. Pas op de begrafenis van haar moeder hoorde Marieke dat haar moeder kind was van NSB’ers. In haar laatste documentaire Het verzwijgen toont Van der Winden haar aangrijpende speurtocht naar het oorlogsverleden van haar familie.
Afelonne Doek is algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief. Zij is eindverantwoordelijk voor het beheer en de duurzame toegankelijkheid van de rijkscollectie, en daarmee ook voor het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Eerder was ze directeur Collecties en Digitale Infrastructuur bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.
Hinke Piersma is Hoofd Onderzoek en adjunct-directeur bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies. Vanuit het NIOD geeft Piersma wetenschappelijk advies aan het digitaliseringsproject. Piersma heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de Nederlandse omgang met de Tweede Wereldoorlog.
Inez Schelfhout is klinisch psycholoog en psychotherapeut bij ARQ Centrum ’45 en adviseur van ARQ Kenniscentrum Oorlog Vervolging en Geweld. Ze is expertiseteamleider van de behandelgroep ‘WOII’, die zich richt op de intergenerationele gevolgen van oorlog en geweld. Daarnaast is Schelfhout bij ARQ verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het zorgbeleid voor nazaten van oorlogsgetroffenen.
Arend Hulshof is schrijver/journalist. Hij schreef het boek Rijpstra’s Ondergang over burgemeesters in oorlogstijd aan de hand van het verhaal van zijn overgrootvader Johannes Rijpstra. Daarvoor deed hij veel archiefonderzoek en onderzocht hij verschillende CABR-dossiers. Zijn overgrootvader was burgemeester van het Achterhoekse Zelhem. Op last van de bezetter voerde Rijpstra verschillende anti-Joodse maatregelen uit. Tegelijkertijd pleegde Rijpstra ook verzet. In 1944 werd hij opgepakt en naar nazi-concentratiekamp Neuengamme verbannen waar hij overleed.
Ziggy Klazes is journalist en columnist. Als radiojournalist maakte zij onder andere de interviewserie ‘Mag het ergens over gaan?’ waarin zij 24 beslissingsmakers interviewde over het thema Verandering. Ook presenteerde zij diverse live-talkshows over de lokale politiek en cultuur in haar stad Haarlem. Sinds 2014 is zij gemeenteraadslid in de gemeente Haarlem. Ziggy vervangt Frénk van der Linden als moderator deze avond.